Gdańsk - podłączenie do autostrady Berlin -
Królewiec (Königsberg)
Do autostrady Berlin - Królewiec obszar
Gdańska miał być podłączony specjalnym autostradowym łącznikiem, "z grubsza"
przypominającym obecną Zachodnią Obwodnicę Trójmiasta.
Schemat i
plany pokazyjące pomysły podłączenia Gdańska do autostrady
Berlin - Królewiec.
W ramach tego
układu komunikacyjnego przebegającego przez Straszyn, Borkowo, Kowale, Zakoniczyn i Szadółki
duże znaczenie miała mieć trasa odbijająca przy granicy Jasienia z Migowem do Wrzeszcza. Prace ziemne we Wrzeszczu pod odcinek od ul. Traugutta do
obecnie planowanego skrzyżowania z ul. Powstańców Warszawskich (i dalej po
śladzie tej ulicy) wykonano przed 1929 r. Miała tam powstać miejska arteria z
tramwajem na Suchanino. Z powodu światowego kryzysu gospodarczego inwestycję
nieukończono. Wrócono do niej w 1939 roku. Od charakterystycznego łuku między
ul. Grodzieńską, a ul. Sobieskiego, w Diabełkowie (niem. Düvelkau)
postanowiono poprowadzić arterię do autostradowego łącznika
berlinki. W dniu 18.09.1939 r. odbyła się inauguracja budowy przy ul.
Wileńskiej.
O tym wydarzeniu napisała toruńska (już niemiecka) gazeta:
w dniu
21.09.1939 r. oraz
w dniu 26.09.1939 r (zdjęcia).
Współcześnie na trasie robót ziemnych z lat
20. na odcinku z Wrzeszcza do Diabełkowa
(do skrzyżowania z planowanym przedłużeniem ul. Powstańców Warszaskich)
planowana jest budowa ul. Nowej Politechnicznej (a na odcinku od Nowopolitechnicznej do ul. Beethovena
przedłużenie ul. Powstańców Warszawskich). Dalszy przebieg Nowej Politechnicznej (z
Diabełkowa do Nowej
Bulońskiej) miasto wyznaczyło wzdłuż Potoku Królewskiego i dalej pod estakadą
ulicy Rakoczego w kierunku ul. Myśliwskiej. Ślady prac z lat 40. z Diabełkowa do
Migowa wskutek zabudowania tego terenu uległy całkowitemu unicestwieniu.
|
 |
 |
|
Widok z ul. Wileńskiej w kierunku
Wrzeszcza na ślad robót z lat 20. i obecną rezerwę ulicy Nowej
Politechnicznej. W tle widać komin Politechniki Gdańskiej. Stąd do ul.
Traugutta jest prawie 600 metrów. |
Widok z ul. Wileńskiej w stronę Migowa. Tutaj, po
lewej stronie widocznego śladu, w 1939 roku odbyła się inauguracja
budowy. Gdzieś tutaj mamy granicę
między Diabełkowem, a Królewską Doliną. |
 |
 |
|
18.09.1939 r., Gdańsk-Wrzeszcz-Diabełkowo. Robotnicy
przygotowywują tablicę do uroczystości inaugurującej budowę autostrady
jaka za chwilę będzie miała miejsce po drugiej stronie widocznej w tle
obecnej ul Grodzieńskiej. Po prawej domki Albert Forster Siedlung przy obecnej ul. Grodzieńskiej i
Wileńskiej. |
Gapie stoją na obecnej ul. Wileńskiej (Robert-Ley-Straße), w tle skrzyżowanie z
poprzecznie przebiegającą ul.
Sobieskiego (Königstaler Weg), a za nią ul. Jarową (Schluchtweg). Wśród
hitlerowskich dygnitarzy gauleiter Albert Forster. |
|
 |
 |
| Kolejne ujęcie tego samego miejsca,
wagoniki już pełne. |
Jak głosi podpis gauleiter Forster rozpoczyna budowę autostrady
Berlin - Gdańsk. W tle widać
słupy telefoniczne ze smołowanego
drewna stojące przy ul. Wileńskiej. |
 |
 |
| ~250 metrów dalej od miejsca inauguracji z
1939 roku, widok w kierunku Wrzeszcza. W tle budynek Wydziału Chemii. Na
wprost wygładzony ok. 1929 roku
teren pod linię tramwajową, w 1939 rozbudowany pod autostradę. |
~70 metrów dalej, widok w kierunku
Wrzeszcza. Chyba mniej więcej w tym miejscu (na wysokości nie widocznej
po lewej przepompowni)ze śladu z 1929 r. zaczęto budować przedłużenie
autostradowe. |
 |
 |
| ~200 metrów dalej. Po prawej droga gruntowa (na śladzie prac sprzed
1929
r.) w charakterystycznym łuku w kierunku Suchanina. W tle żółty budynek to
przepompownia. Na wprost za drzewami sylwetka gmachu
Wydziału Chemii Uniwersytetu Gdańskiego. Zdjęcie
wykonano od strony ul. Sobieskiego, z miejsca gdzie planowane jest nowe
usytuowanie projektowanego odcinka przedłużonej ul. Powstańców Warszawskich (skrzyżowanie z ul. Nową
Politechniczną w kształcie litery T.). |
Widok z okolicy dzisiejszej ul.
Suwalskiej. Na pierwszym planie Albert Forster Siedlung. Zdjęcie z Krannhals, Hansestadt
Danzig, Danzig 1942. Fotografia pochodzi chyba sprzed 18.09.1939 r.
gdyż nie widać śladu prac w kierunku Migowa. W tle stare Diabełkowo, dalej ul. Wagnera i
przygotowany przed 1929 r. ślad pod ulicę Powstańców Warszawskich. |
Wchodzimy na rezerwę terenu pod dalszy przebieg Nowej Politechnicznej.
Początkowo sądziłem, że rezerwę wyznaczono na śladzie prac ziemnych z lat
1939-40, jednak różne mapki (w tym
ta mapka) i
później kolejne informacje,
rozwiały te wątpliwości. Wygląda na to, że autostradę budowano po północnej
stronie potoku i przebieg obu tras ponownie styka się dopiero przy kościele w Migowie, przed dobrze zachowanym półwykopem.
 |
 |
| Za skrzyżowaniem z planowanym
przedłużeniem ul. Powstańców Warszawskich. Gdzieś tutaj było stare Diabełkowo. Tutaj
także wykonano pracę ziemne dla przebiegu autostrady, które zatarły się w
związku z wpuszczeniem w latach 70. w podziemną rurę Potoku Królewskiego. Widok w kierunku
Migowa. |
Kilkadziesiąt metrów
dalej. Po lewej rezerwa terenu pod Nową Politechniczną (niefotogeniczne
miejsce pełne krzaków i śmieci). Po prawej zbiornik wodny zbudowany po
wojnie w latach 70. Gdzieś tam były ślady po budowie autostrady, odchodzące
w kierunku obecnej Szkoły Podstawowej nr 1 i Gimnazjum nr 27. |
Fragment mapy z 1972 roku (skala 1:10 000) z
widocznym śladem prac po północnej stronie Potoku Królewskiego, rowem
przeciwczołgowym z 1944 roku (w jego śladzie później wydłużono ul. Wilanowską do
obecnego ronda z ul. Jaśkową Doliną) i miejscem gdzie w latach 70. wykonano wspomniany
wyżej zbiornik wodny.
Warto jeszcze zobaczyć dwie mapy pokazujące to miejsce:
z 1955 roku oraz
z 1978 roku oraz fragment
zdjęcia lotniczego z 1944 roku.
|
 |
 |
| Przed 1976 r. Migówko (Morena). Widok ze wzgórza obok
obecnego rzymskokatolickiego Kościoła Bożego Ciała. Na pierwszym planie
w poprzek zdjęcia obecna ul. Piecewska (przechodząca w ul. Trzy Lipy).
Po prawej zabudowania Migówka. Między nimi a autem po lewej obecnie
znajduje się parking. "Nad" Migówkiem widoczny autostradowy
ślad (wyrównany teren) wzdłuż wykopu
opadającego w kierunku Diabełkowa. W jego miejscu obecnie znajduje się
Zespół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego Nr 20 (SP1 + Gim 27)
przy ul Gojawiczńskiej 10. W prawym, górnym rogu fotografii kominy
elektrociepłowni. Fot. z
www.morena.com.pl/kronika/index.php . |
To samo miejsce widziane nieco
bardziej w prawo (w tle widać ulicę Schuberta).Około 30 lat wcześniej.
Fotografia z internetu, pokolorowana. |
W zastępstwie zlikwidowanego i zabudowanego
wykopu poautostradowego (skutkiem czego kompletnie niewidocznego) i innych
śladów prac, podążamy
równolegle, po nowym śladzie przeznaczonym pod ul. Nową Politechniczną.
Tuż przed tym wykopem (od strony Wrzeszcza)
kończy się projekt Nowej Politechnicznej miejscami idącej po przedwojennym śladzie.
Za wykopem teren dość stromo opada w dolinę Potoku Siedleckiego, na którym
wybudowano szeroki na około 200 metrów przepust (okolice ul. Kraśnięta).
Prawdopodobnie więc miał na nim zostać usypany wysoki nasyp niwelujący różnicę
wysokości.
 |
 |
| Przepust nad Potokiem Siedlickim,
odpowiednio po stronie wschodniej i zachodniej (drzewo w tle po
lewej stronie znajduje się w pobliżu wschodniego wylotu). |
Kolejny przepust znajduje się blisko ul.
Kartuskiej (okolice ul. Jeziorowej). Po wojnie nowi gospodarze zlikwidowali
wszelkie ziemne ślady powstałe w wyniku budowy autostrady. Ostał się tylko ten
obiekt zlokalizowany nad strumykiem będącym dopływem do Potoku Siedlickiego. Ma
szerokość około 50 metrów.
 |
 |
| Wschodni wylot, zniszczony. W tle
drzewo przy wlocie zachodnim. |
Wlot zachodni. Oba zdjęcia z
22.05.2010 r. |
Na drodze do ul. Jabłoniowej (dawnej szosie
Szadółki - Ujeścisko) trasa musiała pokonać dość spore wzgórze w Szadółkach.
Jego wysokość i brak prac początkowo skutecznie zniechęcał mnie do uwierzenia,
że w tym miejscu budowano autostradę. Jednak to właśnie gdzieś w tej okolicy w
1940 roku widział budowę dawny mieszkaniec Ujeściska (niem. Wonneberg). Za ul.
Warszawską jeszcze na mapie z 1972 r. widnieją ślady po budowie.
Obecnie dopiero na Potoku Oruńskim natrafimy na
pozostałość prac po budowie. To kolejny przepust. Od powodzi w 2001 roku jest
nieużywany. Uległ wtedy zatkaniu, a rzeczka wyżłobiła sobie nowe koryto.
 |
 |
 |
| Prawdopodobnie wschodni wylot
przepustu podtopiony w bagienku jakie się tam utworzyło. |
Rura przepustu widoczna w kierunku
zachodnim. Wszystkie zdjęcia z 12.05.2010 r. |
W tle (widok w kier. zach.) zachodni
wlot przepustu, wzdłuż którego potok wyżłobił sobie nowe korytko. |
Za Potokiem Oruńskim, już na terenie Zakoniczyna,
ostały się dwie długie, ziemne pryzmy. Wkrótce ulegną likwidacji, gdyż powstaną
tam bloki Osiedla Jabłoniowa.
 |
 |
| Na autostradzie, między pryzmami.
Widok na południe. Nieczynny już słup wysokiego napięcia. W poprzek
rów pośrednio związany z budową bloków. |
Pryzma zachodnia. Obie są tak
zarośnięte, że ciężko zrobić jakieś ładne ujęcie. |
Nad Potokiem Kozackim
przepust być może nie powstał lub też został z jakiegoś powodu rozebrany.
Na mapie z 1972 roku nie występuje. Zaznaczone są natomiast pryzmy ziemne między
ul. Świętokrzyską, a obecną ul. Ofiar Grudnia 70 w Łostowicach. Uległy splantowaniu
(istniały jeszcze w 1953 roku), ale ostał się przepust nad Potokiem
Kowalskim.
 |
 |
| Przepust nad Potokiem Kowalskim.
Częściowo zatkany (woda przelewa się również górą), choć mógłby być
wykorzystywany dla polnej drogi Łostowice - Kowale, która przecina
strumień po prowizorycznej przeprawie. Widok w kierunku obwodnicy. |
Ostał się też tajeminczy przepust zlokalizowany
między Potokiem Kowalskim a ul. Ofiar Grudnia 70 oraz kilka pryzm.
 |
 |
| Przepust (sztucznie rozświetlony) od
strony północnej. Południowego wlotu nie widać. Jedna
z pryzm która ostała się w pobliżu (w tle kościół św. Kingi w Kowalach). Zdjęcia z 05.04.2020. |
Kolejne, nieistniejące już pryzmy zaznaczono za
drogą Borkowo - Jankowo. Tam też wciąż stoi przepust nad Potokiem Św. Wojciecha. W
latach 70. wykorzystano go przy budowie trójmiejskiej obwodnicy (ZOT).
 |
 |
| Wschodni wylot przepustu nad Potokiem
Św. Wojciecha, w tle samochód na ZOT. Nasyp usypano niesymetrycznie
zostawiając po wschodniej stronie tyle miejsca, które wystarczało na
polną drogę. |
Ujęcie na południe. Rozpoczęła się budowa
Południowej Obwodnicy Gdańska. Korytu potoku zostanie odsunięte, a mniej
więcej w miejscu przepustu skończy się jezdnia zbiorcza węzła
Południowego przechodząc w pas włączenia z POG w ZOT. |
600 metrów na południe, ledwie 20 metrów na
zachód od obwodnicy można było na trafić na kolejny przepust. W 2010 roku
został rozebrany. Miejsce w którym został zbudowany znajdzie
się dokładnie "w kółeczku" zjazdu z ZOT na POG (węzeł Południowy).
 |
 |
 |
| Widok od strony ZOT na zachód, na
wschodni wylot przepustu. |
Widok na wschód, w tle ZOT. Na pierwszym
planie zachodni wlot przepustu. |
Widok na wschód, w tle ZOT. Na pierwszym
planie rura przepustu i wschodni wylot przepustu. |
| Zdjęcia w dniu 02.06.2010
r. wykonał Krzysztof Wasilewski. |
W książce Brunona Zwarry "Gdańsk 1939" w
dwóch relacjach pojawia się motyw budowy autostrady. Brunon Peta skierowany
przez urząd zatrudnienia pracował (chyba wiosną 1940 roku) w firmie "Walter Woelke"
budując autostradę
niedaleko Gdańska. Antoni Potrykus wspomina o budowie w Maćkowych (miał tam
pracować wiosną 1940 roku). Obaj niestety już nie żyją. Autor książki nie ma w
tej sprawie wiedzy (Brunon Zwarra, relacja ustna,
marzec 2004 r.). Możemy się tylko domyślać, że obaj panowie pracowali
prawdopodobnie w okolicy Kowal, Borkowa i Straszyna.
Dalsze słąbo widoczne ślady znajdujdziemy w
Straszynie vis a vis Biedronki, a następnie już za Radunią w okolicy
Juszkowa. Poniżej fragment mapki topograficznej z obszarem między Straszynem, a
Juszkowem. Widoczna rzeka to Radunia, obok niej droga Straszyn - Juszkowo i
linia kolejowa Stara Piła (przez Straszyn) - Pruszcz Gdański.
W przeszłości śladów było więcej, co jak zwykle uwidocznia nam mapa
z 1972 roku:
Jeszcze więcej śladów zaznaczono na
mapie z 1959 roku.
Obecnie są one dostrzegalne jedynie na numerycznych danych
wysokościowych (lotniczy laser skanigu). Udostępnia je od 2013 roku portal
Geoportal w usłudze Lidar.
Zamieszczone tu teorie te znajdują potwierdzenie na powojennych zdjeciach
lotniczych. Na ten temat póki co więcej nie mogę powiedzieć.
 |
 |
| Pryzmy ziemne przy drodze Straszyn-Juszkowo.
Czy mają związek z budową autostrady? W tle dom z działką nad Radunią (gdzie
splantowano pryzmy),
miejsce mostu nad rzeką. Widok z nasypu kolejowego. Z uwagi na różnice w
terenie to chyba planowano tutaj konkretną estakadę. |
Po wdrapaniu się na wzgórze rozpoczynają się
charakterystyczne (znane z innych odcinków budowy berlinki i w ogóle
niemieckich autostrad w tamtym czasie) ziemne pryzmy. Tutaj w dwóch rzędach
obok siebie. |
 |
 |
| Dalej pryzmy ciągną się aż do
końca lasu (gdzie zaczyna się teren Juszkowa), za którym na polach nie widać
już ani śladów wyrównania terenu, ani następnych pryzm. Charakterystyczne, że występuje tylko jeden
rząd (a nie dwa, ułożone na obu bokach wytyczonego pasa autostrady). |
I nieco dalej na południe, fotomontaż węzła
koło Borzęcina, czyli skrzyżowanie berlinki z łącznikiem do Gdańska (północ) i
planowaną autostradą w kierunku Bydgoszczy.
Autorstwo: Piotr Zembrzuski.
Oraz wersja "mapowa".
Autorstwo: Piotr Zembrzuski.
Prowadzone były również prace w kierunku Elbląga.
Ślady ostały się przy drodze Pruszcz Gdański (gdzie
były obozy pracy) - Cieplewo, przy magistrali kolejowej.
Charakterystyczne ślady znajdziemy także za
Wisłą, w miejscowości Stawiec.
 |
 |
| Widok z drogi Stawiec - Lubieszewo
Pierwsze w kierunku Berlina, na zarośnięty trzciną ślad autostrady. |
Widok w kierunku Królewca. Kiedyś na
nasypie rósł las. Ślad autostrady wyraźnie wyróżnia się od reszty pól.
Doskonale widać to na zdjęciach satelitarnych. |
I na koniec niemieckie dokumenty, które
potwierdzają moje wcześniejsze, powyższe ustalenia. Oto wybrana strona z
prezentacji pokazanej w kwietniu 2014 na XXII Ogólnopolskim Zjeździe Historyków
Studentów:
Prezentację przygotowała pani Jagoda
Załęska-Kaczko, która też dotarła do poniższych map z berlińskiego archiwum:
http://www.berlinka.pcp.pl/berlinka2/Danzig-Posen_Geplante_1940.html
http://www.berlinka.pcp.pl/berlinka2/Autobahn_Berlin-Koenigsberg_Westpreussen_1941.html
A to pokolorowana przez Piotra Zembrzuskiego
fotografia z inauguracji w Gdańsku - Diabełkowie:
strona
główna
